BİLİŞSEL BİLİM OKUMAK?

Birkaç gün önce YKS sonuçları açıklandı, tercih yapacak yüzbinlerce öğrenci geleceklerini derinden etkileyecek bir karar için çok heyecanlılar! CogIST olarak biz de, bu dönemlerinde onların heyecanını paylaşarak alanımızla ilgili bir tanıtım yazısı hazırladık. Psikoloji mi yoksa felsefe mi tercih edeceğinizi bilemiyorsanız, beşeri bilimler ilginizi çekiyor ama bir taraftan matematik de cazip geliyorsa, dilbilimle ilgileniyor ama daha bilimsel kısmını merak ediyorsanız veya yapay zekâyla ilgileniyorsanız ama mühendislik o kadar da heyecan verici gelmiyorsa (ve bunlar arasındaki bağlantının adını koymakta zorlanıyorsanız) aradığınız şeyin bilişsel bilim olması çok mümkün. Çünkü bu birbirine uzakmış gibi görünen alanların ortak bir noktası var: zihin!

NEDİR?

Bilişsel bilim (cognitive science), insan zihninin işleyişini araştıran disiplinlerarası bir alan. Zihnin en gözlenebilir/ölçülebilir ürünü olan dil üzerine çalışan dilbilim; düşünme, akıl yürütme, sorun çözme gibi zihinsel süreçler veya doğrudan görsel algı, işitsel algı gibi alanlar üzerine çalışan psikoloji; bu süreçleri hem sistematik bir biçimde kendimiz için daha kavranabilir hale getirmek hem de belli süreçleri bilgisayarlara aktarmak/uyarlamak için kullandığımız modellemelerin temelini oluşturan matematik ve bunların uygulandığı yapay zekâ çalışmaları; ve zihin-beden ilişkisi gibi temel sorulardan yapay zekâya dair etik sorulara kadar pek çok konuyu ele alan felsefe, bilişsel bilimi oluşturan başlıca alanlar. Bunun yanı sıra, tüm bunların nasıl olup da beynimiz tarafından gerçekleştirilebildiğine odaklanan nörobilim ve karşılaştırmalı biyoloji de bilişsel bilime yakından katkı sağlayan çalışma sahaları. Bilişsel bilim çatısı altında tüm bu alanlar zihne dair soruları için işbirliği yapıyor, birbirinin çalışmalarından yararlanıyor.

Zihin nedir, nasıl işler? Nasıl düşünüyoruz? Dil nedir? Dil ile zihnin ilişkisi nedir? Bu karmaşık sistemler nasıl evrildi? Nasıl görüyoruz, nasıl duyuyoruz? Bu duyuların beyindeki karşılığı nedir, nasıl işler? Beyin ve zihin tek bir yapı mı, yoksa beyin bir bakıma zihni “çalıştırıyor” mu? (Yani, bilgisayar gibi düşünürsek, bir yazılım-donanım ilişkisi mi var?) Tüm bu yapıları bilgisayarda nasıl simüle ediyoruz? Yapay zekânın bilinç kazanması mümkün müdür? Bilinç nedir? Kısacası bilişsel bilim tüm bu sorulara ve daha fazlasına cevap arayan, bunları araştıran, inceleyen, bu bağlamda bilgisayar simülasyonları, çeşitli deneyler ve/ya matematiksel modeller geliştiren, bunların arkaplanındaki felsefi konuları tartışan bir bilim dalı.

HANGİ YOLLAR İZLENEBİLİR?

Bilişsel bilim, Türkiye’de yalnızca lisansüstü düzeyde çalışabileceğiniz bir alan olsa da eğer bu alan (veya bağlantılı alanlar) ilginizi çekiyorsa lisans tercihinizi yaparken buna dikkat edebilirsiniz. Lisans eğitiminiz için saydığımız alanlardan (psikoloji, dilbilim, felsefe veya elektronik, makine, yapay zekâ ya da bilgisayar mühendisliği) birini tercih edip (hangisine daha çok ilgi duyduğunuza, size sunabilecekleri mesleki imkanlara göre bir seçim yaparak) sonrasında yüksek lisansınızı bilişsel bilim alanında yapabilirsiniz. Yüksek lisansa başvurmadan önce bilişsel bilimin diğer alanları hakkında da okumalar yapmanız iyi olacaktır, bunun için CogIST’te paylaştığımız yazılardan ve onların yönlendirmelerinden yararlanabilirsiniz. Hem bilişsel bilimde hem de bu alanların hepsinde artan önemi dolayısıyla, yavaş yavaş programlamayla tanışmanız iyi olabilir, bunun için yararlanabileceğiniz sayısız online ders var. Türkçe bir örnek için linki takip edebilirsiniz.

TÜRKİYE’DE BİLİŞSEL BİLİM PROGRAMI OLAN ÜNİVERSİTELER

Orta Doğu Teknik Üniversitesi https://ii.metu.edu.tr/tr/bilissel-bilimler-msphd

Boğaziçi Üniversitesi https://cogsci.boun.edu.tr/tr

Yeditepe Üniversitesi https://sbe.yeditepe.edu.tr/tr/bilissel-bilimler-yuksek-lisans-programi

OLASI ÇALIŞMA ALANLARI

Bir bilim üzerine lisansüstü eğitimi almak genellikle akademide kalma planını da beraberinde getiriyor. Bilişsel bilim alanında yüksek lisans ve doktora sonrasında yine bilişsel bilim alanında veya bağlantılı alanların herhangi birinde akademisyen olabilir veya araştırma projelerinde çalışabilirsiniz. Bu alanlarda yürüteceğiniz çalışmalar tamamen teorik olabileceği gibi, örneğin, doğru yerde doğru şeyleri söyleyemediği için insanların konuşmak istemediği bir robotun sosyal etkileşimini iyileştirmek gibi sorunlarla da ilgilenebilirsiniz. Bunun dışında, akademide kalmak istemiyorsanız uzmanlığınız olan alan üzerinden sektörde de iş bulabilirsiniz. Bilindik bazı örnekler Google gibi bir şirkette mühendis veya dilbilimci olmak, Elon Musk’ın beyin-makine arayüzleri (brain-machine interfaces, BMI) tasarlayan firması Neuralink’te yine mühendis veya nörobilimci olarak çalışmak olabilir. Uzaklara gitmemize de gerek yok, nöropsikoloji alanında klinik çalışmalar yapabilir, genellikle üniversitelerin Teknokent’lerinde bulunan, geleneksel firmalara göre çok daha dinamik çalışma ortamlarına sahip start-up’larda çalışabilir, hatta güzel bir projeniz, küçük bir ekibiniz olursa bir gün kendinizi böyle bir şirket kurarken bulabilirsiniz.