Geçtiğimiz günlerde karadelik görüntülendi. Bu kadar uzak cisimleri görüntüleme yöntemlerinden bahsedebilir misiniz?

 Mutlaka bir stadyumdaki insanların bağırışlarını, tezahüratlarını duymuşsunuzdur. Bunu stadyumun içinde de dışından da tespit edebilirsiniz ama stadyumun dışından bir yerden olsun. Bir gol atıldığında muazzam bir uğultu kulağınıza gelir. O uğultunun içerisinde binlerce insanın kendi sesi yettiği kadarlık bir sesin birleşiminden çıkan bir uğultu… Orada tek bir seyirci olsaydı ve gol atıldığı zaman ‘‘Gol!’’ diye bağırsaydı, stadyuma uzak bir yerden bunu duyma imkânımız olmayacaktı. Yani söylemek istediğim, birçok insanı ve o sesleri birleştirdiğiniz zaman o uğultuyu duyabiliyorsunuz. Belki ‘‘Gol!’’ diye de bağırsalar gol diye duyacağız, tek bir gol sesi. Teleskoplar da böyledir. Teleskopların yetenekleri sınırlıdır. Ne kadar büyük yaparsanız, o kadar kaliteli görüntülere ulaşırsınız. Ne kadar büyük yaparsanız, evrende o kadar uzağa bakmış olursunuz.

Peki eğer interfenomet ise dediğimiz, bunun tam Türkçesini veremiyorum şimdilik ama açıklayınca daha iyi olacak. Yöntemi uygularsak örneğin, bir yerde bir teleskopunuz var, radyo teleskopunuz var. Radyo dalgalarını izliyorsunuz. Bu arada bütün gök cisimleri radyo dalgaları yayınlayabilirler, buna kara delik de dahil. Siz tek bir çanak antenle -radyo teleskop çanak antenin büyüğüdür- bir yere bakıyorsunuz ve radyo dalgalarını dinliyorsunuz, güzel. Elinizde çapları farklı da olsa fark etmez. Biriminden uzak çanak antenleriniz varsa Dünya üzerinde ve interfenometrik olarak bunları birbirilerine bağlayabiliyorsanız ve hepsini de aynı cisme yönlendiriyorsanız; yüz metrelik bir radyo teleskopu, iki bin kilometre ötesindeki bir radyo teleskopuna bu şekilde bağlantısının sağlanması teleskopun çapını iki bin kilometreye çıkartır. Dolayısıyla koca bir kulak oluyor ya da bir kişinin gol diye bağırmasıyla, iki bin kişinin gol diye bağırması arasındaki fark oluşmuş oluyor. Bu teleskoplardan sekiz on tanesini birbirilerine interfenometrik olarak bağlayabilirseniz -anlaşılsın diye bunu söylüyorum, yöntem farklı olabilir önemli değil- o zaman ne oluyor? Sekiz on tane teleskop Dünya’ya saçılmışsa, dağılmış vaziyetteyse bunlar hepsi aynı yere bakıyorlarsa, Dünya büyüklüğünde bir teleskopunuz oluyor. Bu teori baştan konu olmuş, matematiksel olarak da doğru olduğu belli. Sonra bu uygulandığı zaman, üzerinden geçen yıllar içerisinde bu çalışmayı oturtturmuşlar, uygulamışlar, bunun için uygun bilgisayar yazılımları da yapmışlar ve çok çok uzaklardaki bir kara deliğin görüntüsü -ki şimdiye kadar biz bu görüntüye benzer bir görüntü kullanırdık ama gerçeği yoktu elimizde, bu gerçeği artık. Bundan sonra hep bunu kullanmalıyız- elde edilebiliyorsunuz. Birçok da örnek verildi biliyorsunuz, yani bu görüntüyü karşılaştırmak istersek neyi görmeye karşılık geliyor, diye. Buradan eğer bir teleskopla Ay’a baksak -ki sıksık bakıyoruz- oradaki bir portakal da toprağın üzerinde duruyor olsa -yuvarlak bir portakal, çapı maksimum on santimetre olsun- buradaki teleskop oradaki portakalı görüyorsa mükemmel bir iş yaptınız demektir. Çok çok büyük bir teleskopa ihtiyacınız olması gerekir, bu iş için. Şimdi gördüğümüz kara delik o kadar uzakta ki -altmış dört milyon kilometre uzakta aşağı yukarı- astronomi için bu rakamlar önemli değildir. Çok büyük bir rakam olarak görülse bile altmış dört milyon kilometre uzaktaki bir cismin görüntüsünü görmüş olduk. Yanlış söylüyor da olabilirim, milyar da olabilir. Bu kara delik aslında göründüğü kadar küçük değil. Bunun içindeki -bilmiyorum makinamız bunu görebilecek mi- siyah deliğin içerisinde, çok küçük bir yerde, Güneş sisteminin tamamı duruyor. Güneş sisteminin tamamı buraya sığıyor, düşünün. Bunun içerisinde bir yerde, çok küçük bir yerde kara deliğin tekillik dediğimiz artık hiçbir fiziğin, hiçbir şeyin çalışmadığı, göremediğimiz bir yer var. Bunun etrafında da kara deliğin etrafında dönmekte olan muazzam bir disk var. Şimdi buradaki rakamlara takılmayın, internetten bakıp doğru rakamları bulabilirsiniz, şu an için hatırlayamadım. Ne kadar büyüklükte bir disk, ne kadar uzaklıkta vs. kara deliğin kütlesi ne kadar, bunların da birer kütlesi olması gerekiyor. Mini kara delikler olduğu gibi böyle süper dev kara delikler de var. Görüntüleme yöntemi bu. Bu çoktandır astronomide bilinen bir yöntemdir. İki tane teleskopunuz var otuz santimetrelik, interfenometrik olarak bu bahçede otuz santimetre çaplı bu iki teleskopu birbirilerinden yüz metre ötede birlikte aynı zamanda çalışacak şekilde kullanırsanız, sizin teleskopunuzun çapı yüz metreye çıkıyor. Tabii optik sınırlamalar falan, teorik değerlerin daha altında görüntü almanızı ve bir şeyler yapabilmenizi sağlıyor. Pratikte bu böyle. Ama seyirciler herhalde stadyum örneğini unutmazlar. Bir kişinin gol demesi ve yirmi bin kişinin gol demesi arasındaki fark bizim astronomide kullandığımız sistemimizle aynı.