Bilim, felsefe ve din ilişkisi hakkında neler düşünüyorsunuz?

Çok karışık bir iş ama çok çok da basit ifade edilecek bir tarafı var. Bilimi ayrı tutan şey ne? Bilim ne der? Bilim bu Dünya ile, Dünya dediğimiz şeye toplum dahil, ilgili bilgileri tecrübe ile edinebiliriz. Yani deney yaparak, deney yapmamız mümkün değilse gözlem yaparak. Bu basit sağduyu. Yani küçükken anneniz elinizden tuttu, siz emeklemekten yeni çıkmışsınız, merdivenden çıkmayı öğretiyor size. İşte kızım, oğlum, önüne bak, falan filan merdivenden nasıl çıkılır? Bilim bunun daha sofistike yani günlük hayatta karşılaşmayacağınız, neye yarayacağını da bilmediğiniz şeyler hakkında merak, sonra ondan yarar da çıkıyor ama, yöntemle bilgi edinmenin yöntemi Dünya ile etkileşerek tecrübe kazanmak.

O tecrübeyi, o gözlemi, deneyi yapmadan önce ne çıkacağını bilmiyorsunuz, dolayısıyla bir şey sanabilirsiniz. Ona hipotez diyoruz ama yanlış çıkabilir. Yanlışlanabilecek veya doğrulanabilecek şeyler üzerinden gidersiniz, bilim bu. 

Din, bu Dünya’nın işleri üzerine konuşmuyor diyelim, aslında konuşuyor, konuşmaması lazım. Yani bu Dünya’da tecrübe ile doğrudan doğruya bilemeyeceğimiz şeyler, tamamen inanca bağlı. Onlar zaten yanlışlanabilir veya doğrulanabilir şeyler değil. Ve bilimle dinin çelişmemesi mümkün, çelişmesi şart değil. Yeter ki din, Dünya tecrübesiyle gözlenebilir, sınanabilir şeyler üzerine a priori, önceden, bu böyle olmalı diye bir şart koymasın. Koyduğu zaman zaten eninde sonunda onu kaybediyor. Bunu koymayacak şekilde o sofistikasyona sahip bir din, bilimle çelişmez. Ama bu tür bir din anlayışı da hala Dünya’nın birçok yerinde o kadar yaygın değil. 

Felsefe, bu dediğim bilgi sorunu da dahil bütün bu sorunları ölçüp tartıp konuşuyor. Felsefenin işi, felsefe din değil çünkü soru soruyor, sorularının yanlışlanabilir, doğrulanabilir olduğunu kabul ediyor. Ama bilim de değil çünkü yanlışlanma veya doğrulanma yöntemi felsefede, bir gözlem yapmak değil. Gözlem yapılan kısmı zaten eskiden doğa felsefesi denen şey, felsefeden ayrılıp yapılabilince bu gözlemler modern bilim olmuş.