TOPLULUK VE TOPLUM

Ferdinand Tönnies’e göre sosyal eylemlerimiz için iki tür motivasyon kaynağı vardır: işbirliği yaparak hareket etmeye dönük doğal irade ve belirli bir amaca göre hareket etmeye dönük rasyonel irade. Doğal irade geleneksel bir topluluğun etkileşimlerini karakterize ederken, modern bir toplumun etkileşimlerini rasyonel irade karakterize eder. 

19. yüzyılın sonuna doğru birçok düşünür modernitenin toplumsal sonuçlarına ve özellikle de kapitalist sanayi toplumunun gelişimine dikkatlerini yöneltmiştir. Ferdinand Tönnies’in sosyoloji literatürüne katkısı 1887 yılında yayımlanan Gemeinshaft und Gesellshaft(Topluluk ve Toplum) isimli etkili kitabında sosyal gruplanmaların tezat türleri üzerine tahlilidir.

Tönnies bu başyapıtında geleneksel kırsal topluluklar ve modern sanayileşmiş toplumlar arasında gördüğü ayrıma işaret eder.Tönnies’e göre göre geleneksel topluluklar, aile bağları ve kilise gibi sosyal gruplar temelindeki toplulukta karakterize olur. Küçük ölçekli topluluklar ortak hedefler ve inançlara sahip olma eğilimindedir; bunların içindeki etkileşimler güven ve işbirliğine dayanır.

Modern kentler gibi geniş ölçekli toplumlarda işbölümü ve işgücünün hareketliliği geleneksel bağları aşındırmıştır. Topluluk yerini topluma bırakır. Bu tür toplumlarda ilişkiler daha kişidışı ve yüzeyseldir; karşılıklı yardımdan ziyade bireysel çıkarlara dayanır.

İki ucu teşkil eden topluluk ve toplum hemen her sosyal grupta mevcuttur, ama Tönnies’e göre kapitalizm ve rekabetin ruhu içinde yaşadığımız sanayi toplumunda sadece birliğin egemenliğine yol açmıştır.

Tönnies’in kuramının temelinde “irade” fikri vardır. Doğal irade bir şeyi kendi için veya alışkanlık, gelenek veya ahlaki yükümlülükten yapmaya dönük içgüdüsel istektir. Bu topluluk sosyal düzeninin sosyal temelini oluşturan motivasyondur, topluluk için ve topluluğun bir parçası olarak bir şeyleri yapma isteğidir. Öte yandan rasyonel irade bizi tamamen akılcı bir şekilde hareket etmeye, belirli bir amaca ulaşmaya motive eder. Büyük organizasyonlarda ve özellikle de işletmelerde verilen kararların gerisinde bu irade türü vardır. Rasyonel irade kapitalist kentli toplumu karakterize eder.

Tönnies’in bu kuramı 20. yüzyıl sosyolojisine temel hazırlarken aynı zamanda Weber ve Durkheim gibi sosyologların fikirlerine de ilham kaynağı olmuştur.

“Topluluk özü itibariyle teba ve üyelerinden daha eski bir kökene sahiptir”

Ferdinand Tönnies | 1855-1936